Własna fundacja czy fundusz filantropijny?

Podejmując decyzję o systematycznym wspieraniu działalności społecznej i chcąc przeznaczyć na ten cel środki finansowe, przyszli filantropii zazwyczaj myślą o założeniu własnej fundacji. Fundusze filantropijne oferują podobne możliwości działania, ale prowadzenie ich jest znacznie mniej uciążliwe i kosztowne.

Fundusze filantropijne tworzone są przy organizacjach społecznych. Można je porównać do niezależnych programów, realizowanych przez organizacje na zlecenie fundatora (osoby lub instytucji, które tworzą fundusz). W sensie formalno-administracyjnym są to zazwyczaj wyodrębnione subkonta, na których gromadzone są pieniądze przeznaczone na wsparcie określonego celu społecznego. Od momentu przekazania pieniędzy na konto funduszu, znajdują się one pod kontrolą organizacji. Fundusze umożliwiają swoim fundatorom ubieganie się o ulgę podatkową z tytułu przekazania darowizny.

Jeden z pierwszych funduszy filantropijnych w Polsce został utworzony przy Fundacji dla Polski – Fundusz im. Andrzeja Bączkowskiego (przekształcony później w niezależną fundację o tej samej nazwie). Obecnie także inne organizacje oferują tego typu usługi. Obok funduszy lokalnych są to m.in. Fundacja im. Stefana Batorego oraz Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce.

Fundusze filantropijne (ang. donor-advised funds, w Polsce funkcjonujące także pod nazwą fundusze powierzone, fundusze wieczyste) są na świecie jednym z najczęściej wykorzystywanych narzędzi w systematycznej działalności filantropijnej. Ich liczba stale rośnie. Jest to również podstawowa usługa oferowana przez fundusze lokalne (w Polsce koordynowane przez Federację Funduszy Lokalnych), które w ten sposób starają się angażować lokalnych filantropów do działania na rzecz ich społeczności. Tylko w USA istnieje ponad 200 000 funduszy, które zarządzają ok. 50 mld USD. W Europie sama tylko Fundacja Króla Baudouina w Belgii zarządza aktywami funduszy wartych ponad 300 mln Euro, w Wielkiej Brytanii Charities Aid Foundation zarządza aktywami o wartości ponad 670 mln funtów. Tylko w 2013 r. na konta funduszy zarządzanych przez Fondation de France wpłynęło ponad 140 mln Euro. Wartość kapitału zarządzanego przez fundusze lokalne w Polsce to ponad 8,5 mln zł.

Zastanawiając się, czy utworzyć własną fundację czy fundusz filantropijny warto przemyśleć kilka zagadnień. Nie każda z tych form będzie bowiem odpowiednia dla każdego filantropa.

• Utworzenie: fundusze zakłada się relatywnie szybko. Zazwyczaj wystarczy podpisać umowę z organizacją społeczną określającą cel działalności, sposób zarządzania, kapitał początkowy oraz koszt związany z jego obsługą. Utworzenie fundacji to znacznie dłuższy proces. Wymaga skonstruowania statutu, utworzenia ciał zarządzających, przejścia przez proces rejestracji.

• Kontrola: fundatorzy mają duży wpływ na to, w jaki sposób pieniądze ich funduszy powinny być wykorzystane. Mimo iż w większości przypadków ich wola jest respektowana, to fundator nie ma pełnej kontroli. Należy również pamiętać, że cel społeczny funduszu i w konsekwencji przekazywane darowizny muszą mieścić się w celach statutowych organizacji. Nie zawsze więc fundator może mieć możliwość przekazania darowizny na cel społeczny, który go interesuje. Nie zawsze też może przekazywać darowizny na działania społeczne realizowane poza granicami. Inaczej jest w przypadku własnej fundacji. To fundator ma ostateczny głos we wszystkich sprawach związanych z funkcjonowaniem organizacji.

• Kapitał: zazwyczaj kapitał funduszu tworzony jest poprzez przekazanie darowizny pieniężnej. Organizacje zwykle umożliwiają zasilanie konta funduszu środkami także od innych darczyńców. To czy fundator może przekazać inne aktywa, uzależnione jest od zgody organizacji. Jednocześnie niektóre z nich oferują możliwość utworzenia funduszu, gdzie kapitał lub jego część jest tylko inwestowana i jedynie przychód jest przekazywany na finansowanie działań (często funkcjonują one pod nazwą fundusze wieczyste). W Polsce ten sposób zarządzania kapitałem nie jest jeszcze popularny, przede wszystkim dlatego, że wymaga przekazania znaczących środków. To jakie składniki majątku mogą zasilać kapitał fundacji  oraz sposób ich inwestowania określa w statucie jej fundator.

• Odliczenia podatkowe: w obu przypadkach fundatorzy mają możliwość skorzystania z ulg podatkowych od przekazywanych darowizn (co do zasady jest to 6% dochodu przed opodatkowaniem przez osoby fizyczne oraz odpowiednio 10% przez osoby prawne).

• Okres działalności: to fundator decyduje jak długo ma działać fundusz. Pomijając przypadki, gdy celem funduszu jest realizacja konkretnego zadania np. postawienia pomnika, czas działalności zazwyczaj nie jest z góry określony.

• Anonimowość: niektóre organizacje zapewniają fundatorowi anonimowość. Oznacza to, że jego nazwisko nie jest podawane do publicznej wiadomości. W przypadku fundacji, kto jest jej fundatorem widnieje w jej statucie oraz na stronach Krajowego Rejestru Sądowego.

• Sukcesja: to czy fundator funduszu będzie mógł przekazać swoje uprawnienia innej osobie/ członkowi swojej rodziny zależy od umowy z organizacją. Nie wszystkie oferują taką możliwość. Fundator fundacji – w granicach ustawy o fundacjach – decyduje praktycznie o każdym aspekcie jej działalności. Również o tym, kto i jak długo będzie nią zarządzał.

• Administracja: w przypadku funduszy filantropijnych ich administracja pozostaje po stronie organizacji. Zarządzanie własną fundacją oznacza konieczność sprostania procedurom administracyjnym, sprawozdawczość do urzędów publicznych, odpowiedzialność finansową członków zarządu za niektóre jej zobowiązania. Prowadzenie fundacji jest dla fundatora o wiele droższe niż obsługa funduszu filantropijnego.

• Forma przekazywanych darowizn: to w jaki sposób fundator funduszu może wspierać wybrany cel społeczny, zależy od organizacji. Zazwyczaj są to darowizny pieniężne, niekiedy rzeczowe. Fundacje umożliwiają przekazywanie różnych składników jej majątku. Mogą np. wykorzystywać coraz bardziej popularne – szczególnie wśród przedsiębiorców – alternatywne formy wspierania działalności społecznej jak np. mikro-pożyczki.

Utworzenie funduszu filantropijnego jest dobrym rozwiązaniem dla tych filantropów, którzy chcą wspierać cele społeczne, na których im zależy, ale nie chcą zajmować się uciążliwą administracją. Z kolei utworzenie fundacji daje o wiele większą wolność w podejmowaniu i finansowaniu działań. Jest jednak znacznie bardziej kosztowne, wymaga większego kapitału. Wybór nie jest więc wbrew pozorom oczywisty. A może spróbować jednego i drugiego? Niektóre organizacje oferują np. możliwość przekształcenia tworzonych przy nich funduszy filantropijnych w niezależne fundacje. Sprawdźmy, co jeszcze mogą dla nas zrobić.